Filmy film czarno-biały, lata 40., miasteczko

Rok 1943, tuż przed Wigilią Bożego Narodzenia. W prowincjonalnym miasteczku gdzieś na wschodzie Polski ślusarz ZYGMUNT KORSAK (Józef Duriasz), lokator kamienicy należącej do rodziny Piekarczyków, ukrywa w tajemnicy przed sąsiadami Żyda, który uciekł z getta. Korsak współpracuje z partyzantami działającymi w okolicy. Ma im dostarczyć broń. Tymczasem Niemcy ogłaszają w miasteczku stan wyjątkowy, tzw. szperę. Kordon niemieckiej żandarmerii otacza miejscowość… Żandarmi zamykają drogi i zaczynają przeszukiwać kolejne zabudowania. Nikomu nie wolno opuścić domu. Osobom, które udzielają schronienia Żydom lub dostarczają im jedzenie, grozi śmierć. Wtedy właśnie mieszkańcy kamienicy Piekarczyków dowiadują się nieoczekiwanie o ukrywanym Żydzie. Rozumieją, że jeżeli Niemcy znajdą go w ich domu, rozstrzelają wszystkich. Właścicielka kamienicy Piekarczykowa, jej wchodząca w dorosłe życie córka Marta, młoda mężatka Katarzyna, której mąż siedzi w niemieckim więzieniu, oraz jej szwagier Józef Katjan stają przed dylematem: wydać Żyda i ocalić siebie czy też milczeć i narażać się na niechybną śmierć. Strach, który pada na lokatorów kamienicy, obnaża cechy charakteru, które w normalnych warunkach zapewne by się nie ujawniły. Katjan grozi Korsakowi, że wyda Niemcom uciekiniera z getta.

Grupa polskich oficerów po kilku latach pobytu w niemieckim oflagu wraca do Polski. W drodze powrotnej trafiają do małego, opustoszałego niemieckiego miasteczka. Jeden z nich, Jan, jest ranny i z pomocą przychodzi mu lekarz niemiecki, doktor Rhode, który nie uciekł z miasta i został tutaj z córkami: Ingą, Luzzi i Lorchen. Inga, najstarsza z dziewcząt, zostaje brutalnie zgwałcona przez mężczyzn. Jan staje w jej obronie...

Na wyzwolonych spod okupanta ziemiach wschodnich powstaje zalążek polskiej władzy. Dzielny sierżant Otryna, w prowincjonalnym miasteczku na Lubelszczyźnie, zostaje komendantem posterunku milicji. Nie jest mu łatwo wprowadzić nowy ład i porządek w mieście. Ponadto musi walczyć z bandą NSZ.

Polska pod okupacją hitlerowską. Gdzieś na prowincji, na małej stacji kolejowej czekają pasażerowie pociągu, który uległ awarii. W pewnej chwili na stacji zjawiają się Niemcy i znajdują porzucony karabin. Nikt ze zgromadzonych nie chce się przyznać, więc dowódca żandarmerii niemieckiej postanawia, że rozstrzela co piątego pasażera...