Filmy chrześcijaństwo, misterium, katolicyzm

„Historyja...” ilustrująca wydarzenia Wielkiej Nocy wędrowała przez polskie sceny przez 400 lat. Współcześnie odżyła w latach 60. i 70. Głośna inscenizacja Kazimierza Dejmka ze scenografią Andrzeja Stopki w łódzkim Teatrze Nowym w 1961 r., rok później w Narodowym, grana potem w wielu innych teatrach w kraju i za granicą dała początek pewnej tradycji teatralnej. Piotr Cieplak zerwał z kanonem inscenizacyjnym wytyczonym przez Dejmka i Stopkę. Stworzył misterium na wskroś współczesne, przeniknięte duchem wiary, ewangeliczną prostotą, dotykające podstawowego problemu naszego świata – tajemnicy zła i przemocy. Diabły i anioły są zwykłymi ludźmi, we współczesnych kostiumach, podobnie jak Jezus, który też jest zwyczajnym człowiekiem. Reżyser wprowadził na scenę rockową grupę Kormorany i ostrą muzykę zamiast chórów anielskich. Wykorzystał proste, ale też „głośne” elementy scenograficzne, m.in. w kulminacyjnej scenie walki Jezusa z diabłami olbrzymia stalowa tuleja przetacza się na jedną i drugą stronę, jakby ważyła się szala zwycięstwa w odwiecznej walce dobra ze złem. Inscenizacja nawiązująca do konwencji wielkich widowisk rockowych wzbudziła entuzjazm zwłaszcza wśród młodych widzów.

W wersji twórcy Teatru Wierszalin, Piotra Tomaszuka, pasyjną historię opowiada wikary ze współczesnej parafii na podlaskiej wsi, który postanawia wystawić misterium z parafianami. Tak obsadza role, aby wykorzystać realia życia codziennego wykonawców i podobieństwa ich charakterów do odtwarzanych postaci. „Połączenie przeciwstawnych kategorii estetycznych – wzniosłego i banalnego, religijnej mistyki i rustykalnej prostoty – może stanowić dla widza pewne wyzwanie” – mówi Tomaszuk. Teatr Wierszalin przedstawia historyczne dzieło, posługując się językiem teatru współczesnego. Dramat został zrealizowany w poetyce „teatru śmierci”, zdefiniowanej przez Tadeusza Kantora. Odpowiednikiem reżysera – średniowiecznego „magistra ludens” – staje się Nauczyciel, który wystawia misterium śmierci i zmartwychwstania z pomocą ludzkich figur przypominających szopkowe panopticum. Stają przed nami Strażak, Wdowa, Dziewczyna z walizką, Uciekinier, Urzędnik, Ewanjelista. Oprócz podstawowego źródła literackiego w realizacji spektaklu zostały wykorzystane mało znane staropolskie pieśni wielkanocne i lamenty, opracowane przez Jacka Hałasa – instrumentalistę i wykonawcę muzyki ludowej. Scenograf – Mateusz Kasprzak, tworząc scenografię spektaklu wykorzystał fragmenty malarstwa średniowiecznego i renesansowego autorstwa Giotta, Duccia oraz Hansa Memlinga.