Filmy ksiądz, na podstawie sztuki, teatr telewizji

Akcja została osnuta wokół autentycznych wydarzeń historycznych. Ich bohaterem jest ksiądz Marek Jandołowicz (ok. 1713–1804) – kaznodzieja, superior klasztoru karmelitów w Barze. Podczas konfederacji barskiej zyskał opinię proroka i cudotwórcy. Już za życia otaczany był kultem, a jego legendę rozwinęli m.in. romantycy. U Słowackiego postać karmelity oraz wydarzenia związane z upadkiem Baru w czerwcu 1768 roku nabierają znaczenia symbolicznego, przeradzając się w misterium męczeństwa i zmartwychwstania. Finał konfederacji barskiej jest ukazany jako przełomowy moment w dziejach narodu: upadku Polski monarchistyczno-magnackiej i narodzin nowej – republikańskiej i demokratycznej. Jest ona reprezentowana przez ideały miłości, prawdy i ofiary właśnie w osobie księdza Marka, charyzmatycznego „bożego rycerza”, przywódcy poświęcającego życie po to, żeby przez oczyszczające cierpienie i odrodzeńczą moc zmienić bieg historii.

„Dziady” z Teatru Wierszalin wyrosły z kultury podlaskiej, w której współbytują chrześcijanie przynależący do różnych kościołów, przede wszystkim wschodnich. Szczególnie jest to widoczne w przedstawieniu Piotra Tomaszuka, który – wydaje się – bardzo świadomie, podążając za treścią dramatu, jednocześnie zrezygnował z „przepełnionego guślarstwem obrzędu świętokradczego”, będącego podstawą II części dramatu Adama Mickiewicza. Z kolei część IV, uważana jest często przez badaczy romantyzmu za prawdziwie wstrząsającą opowieść o miłości szalonej, w której ukazane jest zjawisko śmierci, także tej potępionej, samobójczej. Kluczowe jest pytanie o status ontologiczny Gustawa, który jest ni to przybyszem z przeszłości, ni to upiorem ze snu, nawiedzającym zdezorientowanego Księdza i absorbującym jego uwagę. O tym opowiada jedna strona dyptyku z Teatru Wierszalin, czyli „Noc pierwsza”. Z kolei „Noc druga” koncentruje się na III części dramatu Mickiewicza, który rozgrywa się pośród więźniów, w upiornym wnętrzu, gdzie szczątki ludzkie tańczą z żywymi.

Sztuka opowiada o autentycznych zdarzeniach, które miały miejsce w Rzymie w 1599 roku. Zgwałcona przez ojca Beatryks zabija go za przyzwoleniem matki. Rodzina postanawia zamaskować zbrodnię. Jednak skrycie kochający Beatryks ksiądz Negri, zazdrosny o jej uczucie do młodego malarza Gianniego Giani donosi władzom o zbrodni. Przedstawienie w Teatrze Telewizji, zrealizowane w 1973 roku przez Gustawa Holoubka uchodzi za jedno z najciekawszych wystawień dramatu. Spektakl ten zapisał się w pamięci kilkoma znakomitymi kreacjami (Aleksandra Śląska jako Eleonora, Zdzisław Wardejn jako ksiądz Negri oraz Magdalena Zawadzka w roli tytułowej) i ciekawymi pomysłami inscenizacyjnymi (słynna pięciominutowa scena początkowa, rozegrana w całkowitym milczeniu).